[Η διδασκαλία του μαθήματος της Ποιμαντικής, την οποία υπηρετήσαμε μεταξύ άλλων μαθημάτων επί σειρά ετών, εντάσσεται στον Πρακτικό κλάδο της Θεολογικής Επιστήμης. Η Πρακτική Θεολογία με την ένταξή της στα τέλη του 18ου και αρχές του 19ου αιώνα στις θεολογικές πανεπιστημιακές σπουδές των γερμανικών πανεπιστημίων αποτέλεσε τον τέταρτο κλάδο τής θεολογικής επιστήμης. Απέκτησε έτσι «επιστημονικές» περγαμηνές, λειτουργώντας ως η εφαρμοσμένη επιστήμη, που έχοντας προσλάβει και αφομοιώσει, μεταλαμπαδεύει τις διδασκαλίες των τριών άλλων θεωρητικών κλάδων: του Βιβλικού, του Συστηματικού και του Ιστορικού, σε θέματα εκκλησιαστικής διακονίας (λειτουργία, κατήχηση, κήρυγμα, κανονική τάξη, ποιμαντική φροντίδα, εκκλησιαστική διοίκηση, κοινωνική διακονία)[1]].
Γι’ αυτόν τον συγκεκριμένο χώρο, την διερεύνησή του, τον τρόπο διδασκαλίας και τις εφαρμογές έχουν γραφτεί άπειρα βιβλία. Ασφαλώς δεν είναι τόσο απλό θέμα να συμμαζέψεις και να τακτοποιήσεις βιβλία που συγκέντρωσες μια ολόκληρη ζωή και που αναφέρονται στο πολυδιάστατο θέμα μιας Βιβλιογραφίας που αφορά στην Ποιμαντική. Στην Εκκλησία από την σκοπιά που βλέπεις τα πράγματα όλα είναι Θεολογία και όλα είναι Ποιμαντική. Βέβαια, από πλευράς επιστήμης, η διαίρεση των επιμέρους μαθήσεων είναι ζήτημα που απασχολεί τους ερευνητές και τους διδάσκοντες. Για το πώς, δηλαδή, είναι δυνατόν να ταξινομηθεί αλλά και να αφομοιωθεί καλύτερα.
Γνωστικά αντικείμενα που ανήκουν στον χώρο της Ποιμαντικής ή Πρακτικής Θεολογίας εξυπηρετούνται και με την ύπαρξη ειδικών Βιβλιογραφιών. Ανάμεσα σε πολλά βιβλία που ανήκουν σε ποικίλους κλάδους του επιστητού και της Θεολογίας γενικότερα, η Βιβλιοθήκη μου φιλοξενεί και βιβλία της Ποιμαντικής που καλύπτουν ποικίλες διαστάσεις του αντικειμένου της.
Κατ’ αρχήν βιβλία που ορίζουν τι είναι Ποιμαντική ή Πρακτική Θεολογία. Οι όροι νοηματοδοτούνται το ίδιο όταν καλλιεργούνται στην Ορθόδοξη, Ρωμαιοκαθολική ή Προτεσταντική Θεολογία; Γιατί Ποιμαντική γιατί Πρακτική Θεολογία; Καλύπτουν το ίδιο αντικείμενο ή διαφοροποιούνται ανάλογα με τον εκκλησιαστικό χώρο προέλευσης; Υπάρχει, λοιπόν, μια σειρά βιβλίων που «ψάχνονται» γι’ αυτούς τους όρους.
Είναι πολλοί που ταυτίζουν την Ποιμαντική με την άσκησή της εκ μέρους των ιερέων. Είναι λοιπόν σημαντικό να διευκρινιστεί η σχέση μεταξύ Ποιμαντικής και Ιερωσύνης.
Ασφαλώς η Ποιμαντική δεν ασκείται ερήμην και άλλων ανθρώπων. Τόσο Ποιμένες(Ιερείς), μεταξύ των οποίων και πολλοί Ιεράρχες, όσο και Ποιμαντικοί Θεολόγοι διατυπώνουν απόψεις για τα ανωτέρω θέματα. Έτσι, στις βιογραφίες τους αναζητούμε και βρίσκουμε στοιχεία για τα θέματα που συζητάμε.
Το ποιμαντικό έργο δεν ασκείται μόνο από καθηγητές Ποιμαντικής Θεολογίας, επισκόπους ή και πρεσβυτέρους. Υπάρχουν και οι συνεργοί τους (μοναχοί, πρεσβυτέρες, διακόνισσες, λαϊκοί: άνδρες, γυναίκες, ιεροψάλτες κ.ά.).
Βέβαια η άσκηση του Ποιμαντικού έργου πρέπει να γίνεται σε συγκεκριμένα νομοκανονικά πλαίσια και πάντοτε κατά τάξιν μεταξύ ακριβείας και οικονομίας.
Το Ποιμαντικό έργο ασκείται σήμερα κατά κύριον λόγον συμβουλευτικά και στο πλαίσιο του μυστηρίου της ιεράς εξομολογήσεως.Εδώ μια σειρά βιβλίων που περιγράφουν αυτές τις λειτουργίες βοηθούν σε μια ολοκληρωμένη αντίληψή τους.
Στο σημείο αυτό θα τονίσουμε την βοήθεια που μπορούν να προσφέρουν βιβλία από το χώρο της Ποιμαντικής Ψυχολογίας. Επιχειρούν να περιγράψουν την ψυχολογία του ποιμαινόμενου υπό της Εκκλησίας ανθρώπου και να φωτίσουν πτυχές της συνειδήσεως και του ασυνειδήτου που παίζουν μ.α ένα σημαντικό ρόλο στη ζωή των ανθρώπων. Συναφής είναι και η βοήθεια της Ποιμαντικής Κοινωνιολογίας,η οποία διαφωτίζει βασιζόμενη σε κοινωνιολογικές έννοιες το κοινωνικώς φέρεσθαι του σύγχρονου Xριστιανού.
Στο χώρο της Λατρείας ασκείται κατ’ εξοχήν έργο ποιμαντικό. Μια Λειτουργική Ποιμαντική προσφέρει τα μέγιστα στο λαό του Θεού.
Εάν η Θεία Λειτουργία είναι μια από τις βασικές λειτουργίες του Ποιμαντικού έργου, η εκκλησιαστική κοινωνική διακονίαως Λειτουργία μετά την Λειτουργία διακονεί τις διάφορες ανάγκες του πληρώματος της Εκκλησίας.
Αποστολή της Ποιμαντικής είναι επίσης η άσκηση μιας Επικοινωνιακής Θεολογίας, που απευθύνεται τόσο στον εκκλησιαστικό χώρο ασκουμένη ως Ομιλητική (κηρύγματα, ομιλίες) αλλά και ως προσπάθεια προσβάσεως στο πλήρωμα της κοινωνίας και του κόσμου με τα διάφορα μέσα που η σύγχρονη κοινωνία με τη βοήθεια τηςΤεχνολογίας θέτει στην διάθεσή της. Καίρια σημασία αποκτά η γλώσσα. Συγκεντρώσαμε, λοιπόν, βιβλία που θα βοηθήσουν και θα χρησιμεύσουν στην καλύτερη δυνατή εκφορά του ποιμαντικού λόγου. Είναι αναγκαία η δημιουργία μιας νέας «Κοινής», καθώς ως καλός νοικοκύρης η Εκκλησία εξάγει εκ του θησαυρού αυτής καινά και παλαιά. «Την γλώσσα μου έδωσαν ελληνική…» καθώς μας μηνύει ο ποιητής.
Η άσκηση της λειτουργίας της Μαρτυρίαςδεν περιορίζεται στην ευρύτερη κοινωνία αλλά κατ’ εξοχήν πεδίο δράσεως της αποτελεί η Χριστιανική Παιδαγωγική, η Κατήχηση και το Μάθημα των Θρησκευτικών στην δημόσια και ιδιωτική εκπαίδευση που τελευταία έχει αναδειχθεί σε μείζον θέμα.
Έχει διαπιστωθεί ότι γενικά η Ψυχολογία συμβάλλει στην διαποίμανση του ανθρώπου. Ο ψυχισμός του εμπλέκεται σε μεγάλο βαθμό στα θέματα της θρησκευτικότητας. Ένα μέρος λοιπόν της Βιβλιοθήκης μας και λόγω ιδιαίτερης ενασχολήσεως μας και εξειδίκευσης απαρτίζεται από βιβλία που αφορούν στην Ψυχολογία της θρησκείας.
Σήμερα το ενδιαφέρον του κόσμου, σε αντίθεση με μια φαινομενική αδιαφορία, στοχεύει σε μια βαθύτερη ενασχόληση με τα θέματα της θρησκείας. Λίαν βοηθητική είναι η επιστήμη της Θρησκειολογίαςκαι της Ιστορίας των θρησκευμάτωνπου υποβοηθούν το έργο της Ιεραποστολής.
Πολλαπλώς τονίζεται η ανάγκη ενός μορφωμένου κλήρου. Κύρια φροντίδα της Εκκλησίας είναι να έχει ένα μορφωμένο και επι-μορφωμένο κλήρο καθώς και καταρτισμένους λαϊκούς συνεργάτες. Προς αυτή την κατεύθυνση έχουν δημιουργηθεί ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα καθώς και ανάλογα συγγράμματα και βοηθήματα.
Η Ενορία αποτελεί βασικό κύτταρο της Εκκλησίας. Το ενδιαφέρον της Εκκλησίας μας επικεντρώνεται στην καλύτερη οργάνωσή της και λειτουργία της.
Στην Ενορία υπάρχει ποικιλία κατηγοριών ποιμαινομένων. Νέοι, γέροντες, ΑΜΕΑ, φυλακισμένοι, ναρκομανείς, μετανάστες, αιρετικοί, κ.α. Για τις κατηγορίες αυτές έχει αναπτυχθεί ειδική βιβλιογραφία.
Στις μέρες μας τα προβλήματα της υγείας και της αρρώστιας έχουν αυξηθεί σημαντικά παρά την βελτίωση και πρόοδο των Επιστημών της Υγείας. Η Εκκλησία μας ανέκαθεν έδειξε ιδιαίτερη φροντίδα και ανέπτυξε ανά τους αιώνες μιαΠοιμαντική της Υγείας και της Αρρώστιας.
Η Εκκλησία στάθηκε πάντοτε κοντά στο πένθοςκαι τον θάνατοκαι συμπαραστάθηκε στους πενθούντες «περιλειπομένους» και τους θνήσκοντες προετοιμάζοντας την μετάβασή τους στην καινή ζωή.
Σε όλα τα ανωτέρω ζητήματα η Εκκλησία δεν αρκείται μόνο σε απλά βιβλιογραφικά δεδομένα και κείμενα. Λαμβάνει υπόψιν της αποτελέσματα ερευνώνγια εξειδικευμένα θέματα ή και προκαλεί η ίδια έρευνες ώστε να έχει δεδομένα για να προγραμματίσει τις επόμενες δράσεις της.
Συνήθως τα αποτελέσματα τέτοιων ερευνών εκτίθενται σε συνέδρια ποιμαντικής και όχι μόνο και σε αφιερώματα περιοδικών. Στα βιβλία της δωρεάς μας περιλαμβάνονται και τέτοιου τύπου εκδόσεις.
Περιλάβαμε επίσης, ποιμαντικές συλλογές και σειρές, όπως για παράδειγμα μ.ά τη Σειρά: «Ποιμαντική Βιβλιοθήκη» της Εκκλησίας της Ελλάδος.
Φροντίδα της Εκκλησίας μας και της Ποιμαντικής της είναι πάντοτε η Οικοδομή των πιστών και η αύξηση της ζωής τους εν Χριστώ. Κυκλοφορούν ποικίλου περιεχομένου τέτοια βιβλία προς οικοδομήν. Μερικά μάλιστα στοχεύουν στην ενίσχυση του φρονήματος και εμπέδωση των χριστιανικών αληθειών. Τα τελευταία θα τα χαρακτηρίζαμε ως βιβλία Απολογητικής Ποιμαντικήςπρος ενίσχυση των εντός και όχι απολογίας προς τους εκτός.
Ως επισφράγισμα αφήσαμε στο τέλος βιβλία μου που χρησίμευσαν κυρίως ως διδακτικά βοηθήματα ποιμαντικής μαθήσεως. Σε αυτά περιλαμβάνονται συγγράμματα, διδακτικές σημειώσεις, φάκελοι, κείμενα, και περιοδικές εκδόσεις.
Πιο πάνω προσπαθήσαμε να εξηγήσουμε το σκεπτικό για το τι είδους βιβλία μπορούσε να περιλάβει μια Ιδανική Βιβλιοθήκη Ποιμαντικής, επιγράφοντας μάλιστα την προσπάθεια αυτή ως Η Ποιμαντική και τα βιβλία της. Τέτοιου τύπου βιβλία, που περιλαμβάνονται και στο αναλυτικό διάγραμμα που ακολουθεί, σκεφτήκαμε να δωρίσουμε (EX LIBRIS ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ Μ. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ) στην Βιβλιοθήκη της Θεολογικής μας τροφού Σχολής, προς ωφέλειαν παντός ενδιαφερομένου.
Στην προετοιμασία αυτής της δωρεάς συνέβαλε με περισσή επιμέλεια, καθώς το είχε πράξει και στις δυο προηγούμενες προσπάθειες,[2] η συνεργάτις μας Θεολόγος, κυρία Ελένη Αργυροπούλου. Φρόντισε τα συγκεκριμένα βιβλία να καταταχθούν σε ανάλογες κατηγορίες, πράγμα όχι τόσο εύκολο δεδομένης της μη εξαρχής κατατάξεώς τους σε αυτές. Κατεβλήθη επομένως ιδιαίτερος κόπος και προσπάθεια ώστε να καταλήξουμε σε αυτή την κατηγοριοποίηση. Από τη θέση αυτή εκφράζω τις θερμές μου ευχαριστίες για την συνδρομή της στο έργο αυτό. Ελπίζουμε τα βιβλία αυτά να προσφέρουν ανάπαυσιν ψυχής (ψυχής άκος) στους μελλοντικούς αναγνώστες.
Διάγραμμα για την ταξινόμηση βιβλίων της δωρεάς
Α.Μ. Σταυρόπουλου με κύριο άξονα την Ποιμαντική.
ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ
Ποιμαντική – Πρακτική Θεολογία.
Ποιμαντική – Ιερωσύνη.
Ποιμαντικοί Θεολόγοι και Ποιμένες (μ.ά. Βιογραφίες Ιεραρχών).
Συνεργοί στο ποιμαντικό έργο (Μοναχοί, Πρεσβυτέρες, Διακόνισσες, Λαϊκοί: Άνδρες, Γυναίκες, Ιεροψάλτες κ.ά.).
Νομοκανονικά πλαίσια της Ποιμαντικής.
Συμβουλευτική Ποιμαντική και Εξομολογητική.
Ποιμαντική Ψυχολογία – Ποιμαντική Κοινωνιολογία.
Ποιμαντική της Λατρείας.
Εκκλησιαστική Κοινωνική Διακονία (Λειτουργία μετά τη Λειτουργία).
Ακολουθούν οι τίτλοι των βιβλίων αριθμημένοι και ταξινομημένοι σύμφωνα με τις πιο πάνω κατηγορίες (μπορείτε να δείτε τον σχετικό πίνακα: εδώ). Τα παραπάνω δωρηθέντα βιβλία κατεγράφησαν λίαν επιμελώς, με φροντίδα του Προϊσταμένου της Βιβλιοθήκης κυρίου Θεοδώρου Πανταζή, από τον συνεργάτη του κύριο Αναστάσιο Κλέντο και είναι στην διάθεση των βιβλιόφιλων αναγνωστών της Βιβλιοθήκης. Είμαστε ευγνώμονες για την ταχεία διεκπεραίωση του δύσκολου αυτού έργου που ανέλαβαν.
[1] Βλ. Σχεδίασμα για την ανάπτυξη των Ποιμαντικών Σπουδών στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών από της ιδρύσεώς της μέχρι σήμερα. Αλεξάνδρου Μ. Σταυροπούλου, Ομότιμου Καθηγητού. (Εισήγηση στο πλαίσιο του Θεολογικού Συμποσίου για τα 180 χρόνια του Εθνικού καὶ Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, 10 Μαΐου (Αμφιθέατρο Θεολογικής Σχολής). Βλ. Πρακτικά, Αθήνα 2018, σ. 481-490. Δημόσια ηλεκτρονικὴ έκδοση: http://www.diapoimansi.gr/PDF/pdf_2018/eisig_sympos.pdf
