ΔΙΑΠΟΙΜΑΝΣΗ

ΤΟ ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΚΑΙ Ο ΣΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΔΙΗΜΕΡΙΔΑΣ

«Η ΑΠΗΧΗΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΣΤΟΝ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ»¹

Στέφανου Χρ. Κουμαρόπουλου Δρ. Θ.

Η βυζαντινή μουσική αποτελεί ζωντανό και διαχρονικό στοιχείο του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού, με ισχυρή παρουσία τόσο στη λειτουργική ζωή της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας όσο και στην ευρύτερη μουσική και πολιτιστική ταυτότητα της Ελλάδας. Αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους πυλώνες της ελληνικής μουσικής παράδοσης.

Σύμφωνα με τους ειδικούς η βυζαντινή μουσική είναι η εξέλιξη της αρχαίας ελληνικής μουσικής έχοντας και άλλες επιδράσεις στη διαμόρφωσή της μέσα στο χρόνο. Καλλιεργήθηκε και αναπτύχθηκε κατά τους βυζαντινούς χρόνους και αυτό εξηγεί την ονομασία της. Είναι καρπός εμπνευσμένων συνθετών τους ονομαζόμενους μελοποιούς, μελωδούς ή υμνωδούς και καλλιεργήθηκε από μοναχούς, κληρικούς αλλά και λογίους.

Στο δημοτικό τραγούδι υπήρξε η πιο εμφανής επιρροή της μουσικής του Βυζαντίου ή της Ρωμανίας (όπως θα έπρεπε να την λέμε). Μάλιστα μπορεί να θεωρηθεί μετεξέλιξή της. Έχει, όμως, το δημοτικό τραγούδι σταθερό μέτρο και διαφοροποιείται από την εκκλησιαστική μουσική για να εξυπηρετείται και ο χορευτικός του σκοπός. Ήταν φυσική αυτή η επιρροή καθώς η πρώτη φορά που διδάχθηκε (ευρέως) η δυτική μουσική στον ελληνικό χώρο, ήταν τον 19^ο αιώνα, επί Βαυαροκρατίας. Μέχρι τότε η μόνη μουσική που εκτελούνταν, ακουγόταν, καταγραφόταν και διδασκόταν (εμπειρικά ή/και σε μουσικοδιδασκαλεία) ήταν η βυζαντινή.

Στη σύγχρονη Ελλάδα έχει επηρεάσει την λαϊκή και την έντεχνη μουσική, καθώς οι μουσικές κλίμακες και οι «ήχοι» της βυζαντινής μουσικής αποτελούν τη βάση πολλών παραδοσιακών και σύγχρονων ελληνικών τραγουδιών. Σύγχρονοι συνθέτες όπως ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Μάνος Χατζηδάκις, ο Γιάννης Μαρκόπουλος και ο Σταύρος Ξαρχάκος και άλλοι έχουν αντλήσει στοιχεία από την βυζαντινή μουσική για την δημιουργία νέων έργων, ενισχύοντας τη συνέχεια και την ανανέωση της ελληνικής μουσικής παράδοσης. Μεταξύ αυτών των συνθετών που έχουν επηρεαστεί από την βυζαντινή μουσική θα έχουμε την χαρά να έχουμε ως εισηγητές στο αυριανό μας Πρόγραμμα τον κ. Φίλιππο Τσαλαχούρη και τον κ. Χρίστο Τσιαμούλη.

Πολλοί νεότεροι Έλληνες ποιητές επηρεάστηκαν από τη βυζαντινή γλώσσα, τη ρυθμικότητα και την πνευματικότητα: Ο Διονύσιος Σολωμός χρησιμοποίησε λειτουργικό ύφος και ρυθμούς σε έργα όπως ο Ύμνος εις την Ελευθερίαν. Ο Άγγελος Σικελιανός εμπνεύστηκε από την υμνολογική παράδοση. Η δομή του έργου του Άξιον Εστί του Οδυσσέα Ελύτη θυμίζει λειτουργικό κανόνα, ενώ ο ρυθμός και η φρασεολογία έχουν καθαρά βυζαντινή καταγωγή. Τέλος, ο Γιώργος Σεφέρης αξιοποίησε τη λιτότητα και τον συμβολισμό της εκκλησιαστικής γλώσσας.

Στον εικοστό αιώνα ο διωγμός, ο εξαναγκασμός και οι απελάσεις των Ρωμιών της Πόλης, έφεραν στην Ελλάδα πολλούς Κωνσταντινουπολίτες ψάλτες, που αναδείχθηκαν δάσκαλοι και ανέδειξαν μαθητές τους που συνεχίζουν την παράδοση αυτή. Οι αείμνηστοι Πρωτοψάλτες Γεώργιος Αθ. Τσαούσης, Θρασύβουλος Στανίτσας είναι οι πιο γνωστοί μεταξύ αυτών.

Ο Σύλλογος Μουσικοφίλων Κωνσταντινουπόλεως που ιδρύθηκε στην Αθήνα το 1984 από μέλη της «Βυζαντινής χορωδίας Κωνσταντινουπολιτών», συνεχίζει στις μέρες μας αυτή την πολίτικη παράδοση. Μάλιστα τα πρώτα χρόνια πριν την ίδρυση του Συλλόγου τα μέλη του φιλοξενήθηκαν από εμάς τον Σύλλογο Κωνσταντινουπολιτών στις αίθουσές του ως με την ονομασία: Χορωδία του Συλλόγου Κωνσταντινουπολιτών.

Η βυζαντινή μουσική είναι ζωντανή και συνεχίζει να επηρεάζει τον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό. Μέσα από την Διημερίδα μας αναζητούμε τα στοιχεία εκείνα που αναδεικνύουν την μουσική της Ρωμανίας ως αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής πολιτισμικής συνέχειας. Επηρέασε και επηρεάζει τον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό, την εκπαίδευση, την λατρεία και την μουσική δημιουργία. Οι εισηγητές μας θα αναδείξουν αυτές τις μορφές και θα μας μιλήσουν για την πορεία της μουσικής αυτής προς το μέλλον. Δεν είναι τυχαίο που στις μέρες μας τόσοι νέοι μελετούν και διδάσκονται την Βυζαντινή Μουσική, σε Ωδεία, σε Συλλόγους, σε Ι. Μητροπόλεις σε όλη την Ελλάδα αλλά και στο Εξωτερικό.

Ο Σύλλογος Κωνσταντινουπολιτών, ο οποίος από το καταστατικό του υπηρετεί σε προτεραιότητα την διερεύνηση και αξιοποίηση της διαχρονικής παράδοσης του Βυζαντίου και των Ρωμιών της Πόλης με ιδιαίτερη τιμή διεξάγει τη Διημερίδα αυτή στο ιστορικό του Μέγαρο.

Η Διημερίδα όμως αυτή δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί χωρίς την ευγενική και ανιδιοτελή συμμετοχή των εκλεκτών μας εισηγητών. Από τον Ιούνιο είμαι σε συνεχή επικοινωνία μαζί τους για τις λεπτομέρειες της εδώ παρουσίας τους. Τους ευχαριστώ πολύ και εκ μέρους του Δ.Σ. που παρά τις πολλές τους ασχολίες δέχτηκαν να είναι μαζί μας και να μας εμπλουτίσουν με την επιστημονική τους προσέγγιση. Τα πλούσια βιογραφικά τους περιέχονται στο τεύχος που έχετε παραλάβει μαζί με τις περιλήψεις των εισηγήσεών τους.

Εκδήλωση όμως για την βυζαντινή μουσική χωρίς τις χορωδίες θα ήταν πολύ θεωρητική. Η Διημερίδα μας θα πλαισιωθεί από δύο βυζαντινές χορωδίες. Συμμετέχουν ανιδιοτελώς και τους οφείλονται θερμές ευχαριστίες τόσο στους χοράρχες όσα και στα ευάριθμα μέλη των δύο χορωδιών. Θα ομορφύνουν την εκδήλωσή μας και με τις όμορφες φωνές τους θα γεμίσουν αυτό το χώρο με θεία ακούσματα και θα αισθανθούμε σαν να είμαστε σε Λειτουργία της Αγίας Σοφίας ή του σεπτού μας Πατριαρχείου.

Είναι η Χορωδία της Σχολής Βυζαντινής και Παραδοσιακής Μουσικής της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών. Την Διεύθυνση της Σχολής έχει ο παριστάμενος Πανοσιολογιώτατος Αρχιμανδρίτης π. Ειρηναίος Νάκος, που θα έχουμε την τιμή να τον ακούσουμε σε λίγο. Την διεύθυνση του χορού μαθητών της Σχολής θα έχει ο Kαθηγητής και Πρωτοψάλτης, Μουσικολογιώτατος κ. Απόστολος Ντέτσικας.

Η δεύτερη Χορωδία είναι του Συλλόγου Μουσικοφίλων Κωνσταντινουπόλεως. Μάλιστα μαζί μας είναι και ο Πρόεδρος του Συλλόγου, που θα μας μιλήσει για την ψαλτική παράδοση της Πόλης. Τον χορό των ιεροψαλτών θα διευθύνει ο Μουσικολογιώτατος, Πρωτοψάλτης κ. Καλλίστρατος Κοφόπουλος.

Τα κείμενα της Διημερίδας θα κυκλοφορηθούν σε Πρακτικά που θα φροντίσει ο Σύλλογός μας να εκδοθούν σε ψηφιακή μορφή, για να είναι διαθέσιμα δωρεάν σε κάθε ερευνητή ή φίλο της βυζαντινής μουσικής θελήσει να τα μελετήσει. Ιδιαιτέρως θα φροντίσουμε να φιλοξενηθούν και τα μουσικά ακούσματα της εκδήλωσης.

Θα ευχαριστήσω και εγώ με την σειρά μου για την παροχή της στήριξης και την τιμή η Διημερίδα μας να είναι υπό την Αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού της Πατρίδας μας. Η αναγνώριση αυτή είναι ένα είδος ηθικής στήριξης στην προσπάθεια αυτή και γενικότερα στις πολιτιστικές δράσεις του Συλλόγου μας.

Θα μου επιτρέψετε στο σημείο αυτό να ευχαριστήσω το Δ.Σ. για την τιμή της ανάθεσης της Διημερίδας. Ιδιαιτέρως ευχαριστώ τον Πρόεδρο του Συλλόγου μας κ. Θωμά Κούντερ, που για μήνες αναλώθηκε στην υποστήριξη αυτής της προσπάθειας και κατέβαλε κόπους. Επίσης ευχαριστώ τον κ. Αντώνη Λαμπίδη, συγγραφέα τέως Πρόεδρο του Συλλόγου μας για την συνεχή αρωγή του στην οργάνωση και υλοποίηση της Διημερίδας όλο αυτό το διάστημα.

Ευχαριστούμε και όλες και όλους εσάς που μας τιμάτε με την για την παρουσία σας την Διημερίδα μας.

Σεβασμιώτατε Μητροπολίτα Λαοδικείας κ. Θεοδώρητε εκπρόσωπε του Παναγιωτάτου Πατριάρχη μας κ.κ. Βαρθολομαίου και Θεοφιλέστατε Επίσκοπε Ευρίπου κ. Χρυσόστομε εκπρόσωπε του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου μας κ.κ. Ιερωνύμου του Β΄ σας ευχαριστούμε που μας μεταφέρατε τις ευχές τους, με τις ευλογίες των οποίων προχωράμε στη συνέχεια της Διημερίδας μας.

¹ Η εισήγηση αυτή πραγματοποιήθηκε στην έναρξη των εργασιών της Διημερίδας από τον γράφοντα που ήταν ο επιστημονικός υπεύθυνος και ο εισηγητής του Προγράμματος. Η Διημερίδα πραγματοποιήθηκε με επιτυχία στις 14-15 Νοεμβρίου 2025, στην Αίθουσα Εκδηλώσεων του Συλλόγου Κωνσταντινουπολιτών, Δημοσθένους 117, Καλλιθέα.