«Ἀνάγνωση» μιᾶς εἰκόνας»
τοῦ ἁγιογράφου Εὐσταθίου Κ. Γιαννῆ
(Κόσμησε τὸ Πρόγραμμα τῆς Ἡμερίδος τῆς Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς Θείας Λατρείας καὶ Ποιμαντικοῦ Ἔργου: Τὸ Πνεῦμα ὅπου θέλει πνεῖ, Ἰωάννου 3, 8·
Ἱ. Μονή Πεντέλης, 16 Ἰουνίου 2011)
Ἡ ὀρθόδοξη Εἰκόνα, κατὰ τὴν Παράδοσή μας, ἀποτελεῖ εἰκαστικὴ θεολογικὴ γλῶσσα μὲ συγκεκριμένους κώδικες, ἡ γνώση τῶν ὁποίων μᾶς παρέχει τὴ δυνατότητα ἀποκωδικοποίησης καὶ «ἀνάγνωσής» της. Μὲ βάση τὴν παραδοχὴ αὐτή, θὰ ἐπιχειρήσουμε νὰ «διαβάσουμε» ἐν συντόμῳ τὴν παροῦσα «Εἰκόνα», προκειμένου νὰ δικαιολογήσουμε τὸν τίτλο της ὡς «πορείας μεταμορφώσεως ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ». Ἡ προκείμενη, λοιπόν, Σύνθεση, θέλει ὄντως νὰ εἶναι εἰκαστικὴ αἰσθητοποίηση τῆς ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι πορείας τοῦ φιλοκαλικοῦ ἀνθρώπου πρὸς τὴ μεταμόρφωση-θέωση.
Ὁ φιλοκαλικὸς, ὅμως, χριστιανὸς ἄνθρωπος, εἶχε ὡς προχριστιανικὸ πρόδρομο τὸν ἕλληνα ἄνθρωπο τῆς φιλόκαλης ἑλληνικῆς φιλοσοφίας, μὲ κύριο ἐκπρόσωπο τὸν Πλάτωνα, ὁ ὁποῖος τοποθετεῖται στὴ Σύνθεση ἀριστερὰ μὲ φόντο τὴν Ἀκρόπολη τῶν Ἀθηνῶν, ὡς σύμβολο τοῦ κλασσικοῦ Ἑλληνισμοῦ. Καὶ βέβαια, τὸ ὄπισθεν τοῦ Πλάτωνα δένδρο ἐξεικονίζεται ἄνευ φύλλων, ξερό, γιὰ νὰ δηλωθεῖ ὅτι «τὰ ἀρχαῖα παρῆλθεν» – «ἀπέσβετο καὶ λάλον ὕδωρ».
Δεξιά, ἀπέναντι ἀπὸ τὸν Πλάτωνα, εἰκονίζεται ὁ Ἅγιος Διονύσιος ὁ Ἀρεοπαγίτης, ὡς εἰσηγητὴς τοῦ ἐν Χριστῷ πλέον φιλοκαλικοὺ ἀνθρώπου, μὲ φόντο τὸ Ναὸ τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας –σύμβολο τῆς Ὀρθοδοξίας καὶ τοῦ καινοῦ αἰῶνος τῆς Βασιλείας. Καὶ φυσικὰ τὸ ὄπισθεν τοῦ Ἀρεοπαγίτου δένδρο θάλλει, συμβολίζον τὴν «καινὴ κτίση, καὶ τὴν ἀεὶ θάλλουσα νέα ἐν Χριστῷ καὶ Ἁγίω Πνεύματι ζωή, ὡς ζωὴ ἄφθιτου κάλλους.
Κατὰ τὴν ὀρθόδοξη Παράδοσή μας, «ὁ Θεὸς φῶς καὶ κάλλος ἐστί». Ὁ δὲ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ἐμφατικὰ τονίζει, ὅτι ἡ ζωοποιὸς καὶ θεοποιὸς Ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ εἶναι τελικὰ Ἐνέργεια καλλοποιός. Ἐνέργεια ἡ ὁποία «καλλύνει καὶ φαιδρύνει τὰ πάντα, τὰ ἀνακαινίζει καὶ τὰ θέτει σὲ μία πορεία ἀπαυστης κίνησης καὶ ἀκατάληκτου κάλλους». Αὐτὸ ἀκριβῶς τὸ κάλλος προσπαθεῖ διὰ τοῦ χρωστῆρος του νὰ φανερώσει ὁ εἰκονογράφος. «Οὐ τὸ κάλλος τῆς σαρκὸς τὸ φανταστικὸν» (Κλήμης Ἀλεξανδρεύς), ἀλλὰ τὸ ἄρρητο «πρωτόκτιστον» κάλλος, τὸ κάλλος τελικὰ «τοῦ ὡραίου κάλλει παρὰ πάντας ἀνθρώπους», τοῦ Χριστοῦ· «τὴν ὀμορφιὰ ποὺ θὰ σώσει τὸν κόσμο» (Ντοστογιέφσκι).
Πάνω ἀπὸ τὸν Ἅγιο Διονύσιο εἰκονίζεται ὁ Ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής, καὶ ἀπέναντί του ὁ Συμεὼν ὁ Νέος Θεολόγος, ὡς ἐκπρόσωποι τῆς ἀπειράριθμης χορείας τῶν ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι πορευθέντων καὶ ἀφιχθέντων στὴν προσωπική τους μεταμόρφωση, ὡς μετοχὴ στὸ ἄκτιστο θαβώρειο φῶς τῆς Μεταμορφώσεως, ἡ ὁποία καὶ ἀποτελεῖ τὴν κορύφωση τῆς ὅλης φιλοκαλικῆς Συνθέσεως. Ὁ κεντρομόλος φωτισμὸς ποὺ καταλάμπει τὰ πρόσωπα καὶ ὁλόκληρη τὴ Σύνθεση ἀποτελεῖ εἰκαστικὴ αἰσθητοποίηση αὐτῆς ἀκριβῶς τῆς μετοχῆς στὸ ἄκτιστο θαβώρειο φῶς.
Ὅσο γιὰ τὴν παρουσία τῆς κλίμακας πρὸς τὸ ὅρος τῆς Μεταμορφώσεως, ἀσφαλῶς δὲν εἶναι τυχαία. Παραπέμπει στὴν «Κλίμακα» τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Σιναῒτου, καὶ αἰσθητοποιεῖ εἰκαστικὰ τὴν κατὰ ἀναβαθμοὺς πορεία τοῦ φιλοκαλικοῦ χριστιανοῦ ἀνθρώπου πρὸς τὴν «σῴζουσα ὡραιότητα», τὴν «ἀτέλεστη τελειότητα τῶν τελείων» -τὴ θέωση!
Εὐστάθιος Κ. Γιαννῆς
Θεολόγος – Δρ. Παιδαγωγικῆς,
τ. Σχολικὸς Σύμβουλος Θεολόγων
