Τὸ θέμα τοῦ ἀφιερώματός μας ἀφορᾶ εἰδικὰ τὴν ἑλλαδικὴ περίπτωση. Ἀφορᾶ τὴν πραγματικότητα στὴν ὁποία βρέθηκε (ἢ μᾶλλον: ἀφορᾶ τὶς διαδρομὲς στὶς ὁποῖες πορεύτηκε) ἡ χώρα καὶ ἡ κοινωνία ἀπὸ τὶς 24 Ἰουλίου 1974 καὶ μετά.
Στὶς 23 Ἰουλίου 1974 ἔπεσε ἡ ἑπταετὴς δικτατορία ποὺ εἶχε ἐγκαθιδρυθεῖ στὶς 21 Ἀπριλίου 1967, καὶ ἡ χώρα ξεκίνησε κοινοβουλευτικὸ βίο. Ἡ ἀλλαγὴ αὐτή, ὡς γνωστό, ἔχει καθιερωθεῖ νὰ ὀνομάζεται Μεταπολίτευση καὶ νὰ δηλώνει ὄχι ἁπλῶς τὴν ἀλλαγὴ ἀπὸ μία μέρα στὴν ἄλλη (ἀπὸ τὴν 23η Ἰουλίου στὴν 24η), ἀλλὰ καὶ τὴν περίοδο ποὺ ξεκίνησε τότε καὶ περιλαμβάνει ἐπιλογές, διαδικασίες, ἀποφάσεις, νοοτροπίες. Σὲ ποιό χρονικὸ διάστημα ἐκτείνεται ἡ Μεταπολίτευση εἶναι θέμα ποὺ στασιάζεται καὶ συζητεῖται πολύ, ἐδῶ καὶ καιρό. Σὲ κάθε περίπτωση πάντως συνομολογεῖται ὅτι ἡ Μεταπολίτευση ἔχει ἰδιαίτερα γνωρίσματα, μὲ τὰ ὁποῖα ζυμώθηκαν ρεύματα ἰδεῶν, στάσεις ζωῆς, θεσμικὲς ρυθμίσεις καὶ πνευματικὲς ἀναζητήσεις. Ὅλα αὐτά, μὲ πυκνὲς συναστρίες θετικῶν καὶ ἀρνητικῶν προσήμων, ἀφοροῦν τὴν χειροπιαστὴ πραγματικότητα, τὴν ἱστορική μας σάρκα καὶ βεβαίως τὸ ἀναβράζον παρόν μας.
Αὐτὸ τὸ ὁποῖο ἐπιχειροῦμε μὲ τὸ ἀφιέρωμα εἶναι ἡ μελέτη τῆς σχέσης τῆς θεσμικῆς Ἐκκλησίας καὶ τῆς ἐκκλησιαστικῆς συνείδησης μὲ ὅλη αὐτὴ τὴν ἀτμόσφαιρα τῆς Μεταπολίτευσης. Μελέτη δηλαδὴ καὶ τῶν δύο πεδίων: τόσο τῶν θεσμικῶν ἀξόνων στοὺς ὁποίους κινήθηκε καὶ μὲ τοὺς ὁποίους ὁρίστηκε τὸ Νομικὸ Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου, ὅσο καὶ τῶν χαρακτηριστικῶν ποὺ ἐκδήλωσε εὐρύτερα ἡ θεολογία, ἡ θρησκευτικότητα καὶ οἱ ποικίλες συναντήσεις τῆς πίστης μὲ κοινωνικὲς ἀναζητήσεις. Μὲ συμπληρωμένο πλέον μισὸν αἰώνα ἀπὸ τὴν πτώση τῆς δικτατορίας, πολλὲς παράμετροι τῆς Μεταπολίτευσης συζητήθηκαν καὶ συζητιοῦνται, ὡστόσο ἡ ἐντρύφηση εἰδικὰ στὴν ἐκκλησιαστικὴ παρουσία ὑπολείπεται ἀρκετά, παρόλο μάλιστα ποὺ εἶναι δεδομένο ὅτι (πέρα ἀπὸ κάθε ἀξιολογικὴ προτίμηση) ἡ ἐκκλησιαστικὴ παρουσία ἀποτελεῖ συνιστῶσα τοῦ ἱστορικοῦ καὶ κοινωνικοῦ γίγνεσθαι.
Ἀπὸ τὴν σκοπιὰ τῆς ἐκκλησιαστικῆς ταυτότητας τὸ θέμα εἶναι σημαντικό, διότι ἀποτελεῖ ἔκφανση τοῦ διαχρονικοῦ στοιχήματος τῆς σχέσης τῆς Ἐκκλησίας μὲ τὴν ἱστορία, μὲ τὴν κοινωνία καὶ μὲ τὸ ἑκάστοτε σήμερα. Στὸ διαχρονικὸ αὐτὸ στοίχημα τὰ πάγια κριτήρια τῆς πίστης ἔχουν νὰ ἀναμετρηθοῦν μὲ τὶς συγκυρίες καὶ τὶς πραγματικὲς συνθῆκες, καὶ εἶναι θέμα αὐτοσυνειδησίας ἡ σπουδὴ καὶ ἡ ἀξιολόγηση κάθε τέτοιας ἀναμέτρησης.
Κατὰ κάποιον τρόπο τὸ τεῦχος μας 172 (2024, «Δημοκρατία») ἦταν μία εἰσαγωγὴ σὲ ἕναν εὐρύτερο προβληματισμό. Στὶς 13 Δεκεμβρίου 2024 πραγματοποιήσαμε στὴν Ἀθήνα (στὸν χῶρο τῶν ἐκδόσεων «Ἁρμός») συζήτηση μὲ θέμα ἀκριβῶς «Ἐκκλησία καὶ Μεταπολίτευση», ὡς εἰσαγωγὴ στὸν συγκεκριμένο προβληματισμό. Μίλησαν οἱ κ. Λευτέρης Κουσούλης (πολιτικὸς ἀναλυτής) καὶ π. Ἀντώνιος Πινακούλας (μέλος τῆς συντακτικῆς ἐπιτροπῆς μας) καὶ ἀκολούθησε συζήτηση ἀξιώσεων. Ἡ ἐκδήλωση συνέβαλε τόσο στὴ διαμόρφωση τοῦ κειμένου τοῦ π. Ἀντώνιου Πινακούλα, τὸ ὁποῖο δημοσιεύεται στὸ παρὸν ἀφιέρωμα (ὁ κ. Κουσούλης δὲν μπόρεσε τελικὰ νὰ παραδώσει κείμενο), ὅσο καὶ στὸν ὅλο σχεδιασμό.
Ὁ π. Ἀντώνιος Πινακούλας σκιαγραφεῖ τὰ χαρακτηριστικὰ τῆς περιόδου ποὺ μᾶς ἐνδιαφέρει, καὶ καταδεικνύει πόσο σημαντικὸ εἶναι νὰ γίνει κατανοητὸ τὸ ἂν ἡ Μεταπολίτευση σήμανε γιὰ τὴν Ἐκκλησία κάτι νέο ἤ, στὴν πραγματικότητα, μιὰ ἐπιστροφὴ καὶ παραμονὴ ἐπὶ τὰ αὐτά. Στὴν συνέχεια ὁ π. Εὐάγγελος Γκανᾶς σφυγμομετρεῖ τὴν ἐκκλησιαστικὴ ζωὴ στὴν Μεταπολίτευση καὶ διαπιστώνει τὴν ἀπροθυμία οὐσιαστικῆς συζήτησης θεσμικῶν καὶ μή (ἀλλὰ σὲ κάθε περίπτωση καίριων) ζητημάτων. Ὁ π. Βασίλειος Θερμὸς ἐξετάζει τὴν συγκυρία βάσει τῶν ἐμβληματικῶν προταγμάτων καὶ τῶν ὀπτικῶν πρισμάτων ποὺ εἶχε ἡ ἀρχιεπισκοπία Χριστόδουλου (1998-2008). Ὁ Σταῦρος Γιαγκάζογλου προσεγγίζει τὸ ἐρώτημα ἂν ἡ θεολογικὴ ἄνοιξη τῆς δεκαετίας τοῦ 1960 μπόλιασε τὸν ἐκκλησιαστικὸ χῶρο κατὰ τὴν ἐπίδικη περίοδο ἢ ἂν καὶ κατὰ πόσο στάθηκε ἀδύνατο νὰ τὸν διαποτίσει οὐσιαστικά. Τέλος δημοσιεύουμε δειγματικὰ κάποια ἔγγραφα ἀπὸ τὸ ἀρχεῖο τοῦ π. Γεωργίου Πυρουνάκη (†1988), ὁ ὁποῖος εἶχε ἔντονα ἀγωνιστικὴ παρουσία καί κατὰ τὴν δικτατορία καί στὴν Μεταπολίτευση. Αὐτὰ τὰ κείμενα λοιπὸν χαρτογραφοῦν τὸ πεδίο καὶ σχεδιάζουμε νὰ ὑπάρξει συνέχεια, μὲ μελέτη ἐπιμέρους παραμέτρων (κινηματογράφου, λογοτεχνίας, πολιτικῆς, χριστιανομαρξιστικοῦ διαλόγου κ.λπ.) σὲ κατοπινό μας τεῦχος, πιθανότατα στὸ μεθεπόμενο (γι’ αὐτὸ ἄλλωστε τὸ παρὸν ἀφιέρωμα σημαίνεται στὸν τίτλο ὡς μέρος Α΄).
Πέρα ἀπὸ τὸ ἀφιέρωμα, στὸ τεῦχος στεγάζονται τρία ἀκόμη κείμενα: Γιὰ τὸν οἰκουμενικὸ διάλογο μεταξὺ τῶν χριστιανικῶν κοινοτήτων βάσει τῆς θεολογίας τοῦ Μ. Βασιλείου (π. Ἀμφιλόχιος Μῆλτος), γιὰ τὴν ἐκκλησιαστικὴ μαρτυρία στὶς σημερινὲς παγκόσμιες συνθῆκες καὶ ἀντιφάσεις (Θανάσης Ν. Παπαθανασίου) καὶ γιὰ τὴν θεολογικὴ ἑρμηνεία στοιχείων τεχνολογίας ποὺ δίνει τὸ κείμενο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης (Μαρία Παζάρσκη).
Θ.Ν.Π.
ΠΗΓΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΥΝΑΞΗ